Nadużycia i nieprawidłowości finansowe

Nadużycia finansowe

Czym jest nadużycie finansowe? 

Termin „nadużycie finansowe” stosuje się powszechnie do określenia szeregu przewinień, obejmujących kradzież, korupcję, sprzeniewierzenie środków publicznych, łapówkarstwo, fałszerstwo, wprowadzanie w błąd, zmowę, pranie pieniędzy i ukrywanie istotnych faktów. Często wiąże się z wprowadzeniem w błąd dla osobistych korzyści, zapewnienia korzyści powiązanej osobie lub stronie trzeciej, czy też w celu narażenia kogoś na stratę.  

Zgodnie z art. 1 (1) (a) Konwencji sporządzonej na mocy art. K.3 Traktatu o Unii Europejskiej w sprawie ochrony interesów finansowych Wspólnot Europejskich, nadużycie finansowe jest to jakiekolwiek celowe działanie lub zaniechanie naruszające interesy finansowe Wspólnot Europejskich dotyczące:

• wykorzystania lub przedstawienia fałszywych, nieścisłych lub niekompletnych oświadczeń lub dokumentów, które ma na celu sprzeniewierzenie lub bezprawne zatrzymanie środków z budżetu ogólnego Wspólnot Europejskich lub budżetów zarządzanych przez Wspólnoty Europejskie lub w ich imieniu,
• nieujawnienia informacji z naruszeniem szczególnego obowiązku, w tym samym celu, 
• niewłaściwego wykorzystania takich środków do celów innych niż te, na które zostały pierwotnie przyznane;
• niewłaściwego wykorzystania korzyści uzyskanej zgodnie z prawem, w tym samym celu.

Nadużycie finansowe może objawiać się na wiele różnych sposobów, dlatego też Instytucja Zarządzająca RPO WM opracowała zasady w zakresie postępowania z podejrzeniami nadużyć finansowych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014 – 2020. Wg tych Zasad, Instytucja Zarządzająca RPO WM oraz instytucje, którym powierzyła ona zadania, zobowiązują się przestrzegać norm prawnych, etycznych i moralnych na najwyższym poziomie, zasad rzetelności, obiektywizmu i uczciwości oraz pragną być postrzegane jako przeciwne nadużyciom i korupcji w sposobie prowadzenia swojej działalności. Zasady te stanowią podstawę do działań dla instytucji będących w systemie realizacji RPO WM 2014-2020 w zakresie:

• promowania kultury przeciwdziałania nadużyciom finansowym,
• zapobiegania nadużyciom finansowym,
• wykrywania nadużyć finansowych,
• korygowanie/ściganie w przypadku powzięcia podejrzeń popełnienia nadużycia finansowego (zidentyfikowania symptomu wystąpienia nadużycia finansowego).

Zgłaszanie nadużyć finansowych 

Województwo Małopolskie przykłada dużą wagę do działania zgodnego z obowiązującymi regulacjami, zarówno w zakresie przepisów prawa jak i procedur dot. wdrażania funduszy unijnych, tak więc jeżeli natknęli się Państwo na jakikolwiek rodzaj nadużycia związany  z wdrażaniem Programu Regionalnego, prosimy nas o tym fakcie poinformować.  Zgłoszenia nadużyć traktujemy priorytetowo, mają one zawsze charakter poufny, zapewniający bezpieczeństwo osobom zgłaszającym Jeżeli chcieliby Państwo wiedzieć, jaki jest efekt zgłoszenia – prosimy zostawić swój adres e-mail. Jednocześnie prosimy pamiętać, że fałszywe oskarżenie jest przestępstwem i może być prawnie ścigane. 

Wszelkie podejrzenia nadużyć związanych z wdrażaniem Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego 2014-2020 prosimy kierować w formie pisemnej na adres Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Departament Monitorowania Wdrażania FE ;30-552 Kraków , ul. Wielicka 72 A, lub za pomocą poczty elektronicznej: naduzycia@umwm.malopolska.pl .

Ponadto, każda osoba, która poweźmie istotne informacje świadczące o możliwości wystąpienia podejrzenia nadużycia finansowego w związku z realizacją RPO WM, ma możliwość powiadomienia właściwych w danej sprawie organów:

1. Policji, prokuratury lub innego uprawnionego organu ścigania (np. ABW ,CBA)
2. Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
   W przypadku podejrzeń popełnienia nadużyć finansowych, mogących stanowić praktyki ograniczające konkurencję, podlegają one zgłoszeniu Prezesowi UOKiK, na podstawie art. 86 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Zgodnie z programami łagodzenia kar (leniency oraz lenciency plus), wobec przedsiębiorców oraz osób zarządzających przedsiębiorstwem które podejmą współpracę z Prezesem UOKiK oraz przedstawią dowody na istnienie niedozwolonego porozumienia ograniczającego konkurencję istnieje możliwość odstąpienia od nałożenia kary pieniężnej lub jej obniżenia. Więcej informacji na temat ww. programów znajduje się na  stronie internetowej UOKiK  
3. Europejskiego Urzędu ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych
   OLAF to Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych. Jest odpowiedzialny  za prowadzenie dochodzenia w sprawie nadużyć na szkodę budżetu UE, korupcji oraz poważnych uchybień wewnątrz instytucji europejskich i opracowuje politykę zwalczania nadużyć finansowych na potrzeby Komisji Europejskiej. Do OLAF można zgłosić wszelkie przypadki podejrzeń wystąpienia nadużyć finansowych, również anonimowo. Istotne jest, aby informacje przekazane do OLAF były w miarę możliwości dokładne i szczegółowe (o ile to możliwe warto załączyć istotne dokumenty). Z OLAF można komunikować się w języku polskim.
   Jak można zgłosić nadużycie do OLAF?
   - Zgłoszenie online za pomocą Fraud Notification System
   - Zgłoszenie przez formularz kontaktowy na stronie internetowej  
   - Zgłoszenie na adres korespondencyjny: European Commission, European Anti-Fraud Office (OLAF) Investigations & Operations B-1049 Brussels, Belgium 

W celu poszerzenia wiedzy na temat przeciwdziałania nadużyciom finansowym i korupcji, Instytucja Zarządzająca RPO WM zachęca do zapoznania się z następującymi dokumentami: 

Wytyczne i rozporządzenia:

• Wytyczne KE dla państw członkowskich i instytucji wdrażających programy "Ocena ryzyka nadużyć finansowych oraz skuteczne i proporcjonalne środki zwalczania nadużyć finansowych (.pdf, 310 KB)
• Wytyczne w zakresie sposobu korygowania i odzyskiwania nieprawidłowych wydatków oraz raportowania nieprawidłowości w ramach programów operacyjnych polityki spójności na lata 2014-2020
• Konwencja w sprawie ochrony interesów finansowych Wspólnot Europejskich (.pdf, 427 KB) 

Opracowania: 

• Uchwała w sprawie przyjęcia Podręcznika Instytucji Zarządzającej Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020 - publikowana na stronie    https://bip.malopolska.pl/umwm,m,329813,2020.html   
• Poradnik w zakresie przeciwdziałania nadużyciom finansowym (.pdf, 751 KB)
• Praktyczny przewodnik dla Instytucji Zarządzających „Wykrywanie przerobionych dokumentów w dziedzinie działań strukturalnych” (.pdf, 2,39 MB)
• Praktyczny przewodnik dla kierowników „Identyfikowanie przypadków konfliktu interesów w postępowaniach o udzielenie zamówień publicznych w ramach działań strukturalnych” (.pdf, 288 KB)
• Wskazówki antykorupcyjne dla urzędników – opracowanie CBA (.pdf, 1,28 MB)
• Poradnik antykorupcyjny dla urzędników  (.pdf, 3,22 MB)
• Rekomendacje postępowań antykorupcyjnych przy udzielaniu zamówień publicznych (.pdf, 8,09 MB)
• Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady za rok 2013 „Ochrona interesów finansowych Unii Europejskiej – Zwalczanie nadużyć finansowych”  (.pdf, 667 KB)

Nieprawidłowości

Co to jest nieprawidłowość?

Nieprawidłowość oznacza każde naruszenie prawa unijnego lub prawa krajowego dotyczącego stosowania prawa unijnego, wynikające z działania lub zaniechania podmiotu gospodarczego zaangażowanego we wdrażanie funduszy unijnych (realizację projektu), które ma lub może mieć szkodliwy wpływ na budżet Unii poprzez obciążenie budżetu Unii nieuzasadnionym wydatkiem. Podmiotem gospodarczym, według prawa unijnego, jest każda osoba fizyczna lub prawna lub inny podmiot biorący udział we wdrażaniu funduszy unijnych, z wyjątkiem państwa członkowskiego wykonującego swoje uprawnienia władzy publicznej. Obszary wrażliwe na wystąpienie nieprawidłowości Mając na uwadze dotychczasowe doświadczenia we wdrażaniu i zarządzaniu funduszami UE, należy zwrócić uwagę na następujące obszary wrażliwe na wystąpienie nieprawidłowości  w tym nadużyć finansowych: 

1. Zamówienia publiczne, w tym w szczególności niezastosowanie ustawy Prawo zamówień publicznych, zastosowanie niewłaściwego trybu zamówienia publicznego (stosowanie trybów poza konkurencyjnych), niedochowanie warunków związanych z udzieleniem zamówienia publicznego, np. błędne ogłoszenie lub brak publikacji ogłoszenia  o zamówieniu (brak publikacji ogłoszenia o zmianie warunków zamówienia), nierówne traktowanie wykonawców (żądanie dokumentów, który nie były niezbędne  do przeprowadzenia postępowania), nieuprawnione zmiany istotnych warunków umowy z wykonawcą;
2. Przyznanie dofinansowania nieuprawnionemu beneficjentowi, w szczególności wskutek przedstawienia przez beneficjenta fałszywych dokumentów lub oświadczeń;
3. Refundacja wydatków niekwalifikowalnych, w tym w szczególności: podwójne sfinansowanie tego samego wydatku np. zrefundowanie podatku VAT podlegającego zwrotowi w oparciu o ustawę z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, zrefundowanie wydatku podlegającego finansowaniu w ramach innego programu współfinansowanego ze środków publicznych, wydatków niezwiązanych z realizowanym projektem, wydatków nieuzasadnionych (związanych z realizowanym projektem, lecz zbędnych), wydatków zawyżonych, nieuwzględnienie przychodów uzyskiwanych przez beneficjenta w związku z realizowanym projektem;
4. Przedstawianie we wniosku o płatność niekompletnej, nieprawidłowej lub sfałszowanej dokumentacji potwierdzającej poniesienie wydatków;
5. Brak realizacji przez beneficjenta działań przewidzianych w projekcie;
6. Realizacja projektu niezgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, np. realizacja przedsięwzięcia bez pozwoleń (decyzji) wymaganych przepisami prawa budowlanego. 

Konsekwencje wystąpienia nieprawidłowości 

Zwrot środków 

Wystąpienie nieprawidłowości zawsze skutkować będzie obowiązkiem zwrotu środków (jeżeli środki zostały już wypłacone). W przypadku stwierdzenia wystąpienia nieprawidłowości skutkującej obowiązkiem zwrotu środków beneficjent wzywany jest do ich zwrotu lub wyrażenia zgody na pomniejszenie kolejnych płatności. W przypadku niewypełnienia tego wezwania wydawana jest decyzja zobowiązująca beneficjenta do zwrotu środków określającą termin zwrotu środków. Po jego bezskutecznym upływie wszczynane jest postępowanie egzekucyjne. 

Sankcje karne i administracyjne 

W przypadku popełnienia przez Beneficjenta przestępstwa będzie on ponosił odpowiedzialność karną - na zasadach i warunkach wynikających z właściwych przepisów. W przypadku uzyskania uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa związanego z wykorzystaniem funduszy unijnych, instytucje uczestniczące w realizacji Programu Regionalnego niezwłocznie zawiadamiają właściwe organy ścigania. W przypadkach określonych w art. 207 ust. 4 ustawy z dnia z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, beneficjent zostaje obligatoryjnie wykluczony z możliwości otrzymania środków przeznaczonych na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich. Okres wykluczenia kończy się z upływem trzech lat liczonych od dnia dokonania zwrotu środków przez beneficjenta. W przypadku ujawnienia okoliczności wskazujących na naruszenie dyscypliny finansów publicznych instytucje uczestniczące w realizacji Programu Regionalnego zawiadamiają o tym fakcie Rzecznika dyscypliny finansów publicznych.

Pomocne dokumenty: 

Wytyczne w zakresie sposobu korygowania i odzyskiwania nieprawidłowych wydatków oraz raportowania nieprawidłowości w ramach programów operacyjnych polityki spójności na lata 2014-2020 

Rozporządzenie w sprawie warunków obniżania wartości korekt finansowych oraz wydatków poniesionych nieprawidłowo związanych z udzielaniem zamówień